کابل باختر دکب پنځلسمه :
اعضای محترم کابینه، جناب عثمانی صاحب، اعضای محترم شورای اراضی و آب، میرآبهای محترم، اعضای انجمن های انجنیری و مهندسی افغانستان، اعضای محترم شورای ملی، استادان گرامی و همه خواهران و برادران،
کله چې د افغانستان منابع یادېږي، نو د ډېرو کسانو پام د افغانستان کانونو ته اوړي. په دې کې شک نشته چې کانونه د افغانستان لوی طبیعي ثروت دی. زموږ د کانونو په باره کې مقدماتي سروې ګانې ښیي چې د زرګونو میلیاردو ډالرو قیمت لري، خو له نېکه مرغه په افغانستان کې یو شمېر نورې منابع او نورې شتمنۍ هم شته چې ځينې یې د افغانستان تر کانونو ډېر ارزښت او قیمت لرلای شي.
په دغو منابعو کې چې په ثروت باندې بدلېدلای شي، یوه ډېره عمده منبع د افغانستان جغرافیایي موقعیت دی چې د درې زره کلونو لپاره یې زموږ هیواد د تمدنونو په مرکز او څلورلاره بدل کړ. د آسیا براعظم په زړه کې د ګران هیواد جغرافیایي موقعیت، موږ ته له یوې دایمي او نه تمامېدونکې منبع څخه د عظیمې استفادې چانس راکوي چې البته، له جنګ او ناامنیو راوتل او د منطقوي همکاریو زیاتول، زموږ له جغرافیایي موقعیته د واقعي استفادې امکان برابرولای شي. که زموږ موقعیت سم مدیریت شي له لس چنده تر سل چنده به د ګمرکاتو له عوایدو ډېر تر شي.
د افغانستان د خلکو لپاره بله ډېره مهمه منبع او طبیعي شتمني د افغانستان اوبه دي چې موږ تر اوسه پورې لا د خپلو اوبو له واقعي اهمیت او ارزښته ناخبره پاتې یو او د اوبو د سمې ادارې او تنظیم په برخه کې لا ډېر کار ته ضرورت لرو، نوځکه د دې کنفرانس دایرول ډېر په موقع ده تر څو چې موږ یوه لاره او منظم پلان برابر کړو.
ځمکه زموږ یوه بله شتمني او د عوایدو سرچینه ده. افغانستان له دې درکه هم یو بختور هیواد دی چې البته، د خاورې د کیفیت ساتلو ته باید خپله توجه لا زیاته کړو.
د افغانستان غرونه، درې او ځنګلونه زموږ یو بل مهم طبیعي ثروت ګڼل کېږي. د جګړو په کلونو کې د افغانستان ځنګلونو ته زیاته صدمه رسېدلې له بده مرغه. د ځنګلونو کمېدل د سیلابونو د زیاتېدو او حاصل خېزې خاورې د کمېدا یو لوی علت ګڼل کېږي. د افغانستان طبیعي ښکلا د توریزم او عوایدو په لویې منبع بدلېدلای شي.
له افغانانو سره موجودې پیسې هم د ګران هیواد په لویو شتمنیو کې حسابولای شو. په دې کې شک نشته چې د افغانستان د خلکو یوه لویه برخه په فقر کې اوسي خو زموږ له یو شمېر شتمنو سره د میلیاردونو ډالرو په اندازه پیسې شته چې تر ډېره حده له هیواده په بهر کې دي او لا تر اوسه پورې یوازې پیسې دي او په سرمایې باندې نه دي بدلې شوې.په هیواد کې د فقر د کمولو او ختمولو لپاره په سرمایه باندې د شتمنو افغانانو د پیسو بدلول باید زموږ یو مهم مقصد وي.
او بالاخره د افغانستان لویه او ستره شتمني د دې هیواد زحمتکشه خلک او په تېره بیا ځوانان دي. د افغانستان خلک زحمت کشه دي او عالي استعداد لري خو د تخصص کمبود یا نور علتونه د دې سبب شوي دي چې زموږ د کار او زیار مولدیت کم وي.
موږ که خپلې دغه مهمې منابع یعنې زحمت کشه خلک، جغرافیایي موقعیت، اوبه، خاوره، معادن، موجودې پیسې او طبیعي ښکلا سره یو ځای کړو او سمه استفاده ورڅخه وکړو نو د دنیا د ډیرو هیوادونو په نسبت ، په لنډ وخت کې انشاالله تعالی له فقر او بېوزلۍ څخه راوتلای شو. موږ که د خپل نفوس په تناسب خپلو دغو مهمو منابعو ته وګورو ، په ډاډ سره ویلای شو چې مثلا تر پاکستان، تر هند یا حتی تر چین، له فقر سره په مبارزه کې زموږ د کامیابي امکانات ډېر دي. له منابعو څخه سمه او عادلانه استفاده د ملي وحدت او ثبات د ټینګېدو باعث ګرځي او برعکس، ناسمه استفاده د فساد، اختلاف او بې ثباتي په عامل بدلېدای شي.
افغانستان د خپلو سترو منابعو د سمې ادارې په برکت کولای شي چې په یوه شل کلنه موده کې د نړۍ د یوې متوسطې رفاه او سوکالي په هیواد باندې بدل شي. او دې هدف ته باید ځان ورسوو او په خپلو پښو ودرېږو، ځکه په پردیو مرستو دوامداره اتکا اشتباه ده. د نورو له احتیاجه راوتل باید زموږ اساسي هدف او موخه وي.
حاضران گرامی،
آب اهمیت حیاتی دارد، و چنانکه قرآن مجید پدیدۀ حیات را به آب مرتبط دانسته و در آیه سیام سورۀ انبیا فرموده است :"و هر چیز زنده ای را از آب پدید آوردیم" علم نیز هر روز ابعاد جدیدی از نقش آب را در زندگی مردم آشکار میسازد، و همه ما به نقش آن در زندگی واقف هستیم. ما خوب میدانیم، آب آبروی ماست و حفظ آبروی ما هدف ملی ماست. اما آب به مثابه ثروتی عظیم که چرخ زندگی یک ملت را به تحرک در میآورد، ابعاد بیشتری دارد. نخست، آب نقش کلیدی در زراعت دارد، بخصوص برای کشوری که هنوز هم هشتاد فیصد زندگی مردم آن به زراعت متکی است، اما بدبختانه یکی از عمده ترین وارد کننده گان مواد زراعتی است، این شرم ملی ماست و این شرم باید خاتمه پیدا کند، افغانستان باید صادرکننده محصولات زراعتی شود، نه وارد کننده آن. دوم در عرصه صنعت، از ساختمان سازی گرفته تا صنایع دیگر، آب یکی از عناصر عمده به حساب میآید و کمبود آن میتواند این عرصه را دچار دگرگونی و سقوط کند. سوم، آب منبع تولید انرژی است، و مدیریت درست آن میتواند نیاز ما را به واردات انرژی کاهش ببخشد و حتی به مرز خودکفایی و صادرات انرژی برساند. افزون بر اینها، آب عامل مهمی برای همکاریهای منطقهای است و میتوان با تدوین چارچوبهای حقوقی و قراردادهای مبتنی بر نفع دو جانبه، زمینه استفاده بهتر از منابع آبی را فراهم کرد تا هر دو کشور بالاآب و پایین آب به خوبی از آن مستفید شوند، و بر این مبنا زمینه همکاریهایی که میان همسایگان لازم است توسعه پیدا کند. تجربه تاریخی در فرهنگ و تمدن ما برای استفاده درست از منابع آبی و بخصوص قوانین شرعی برای تقسیم آب گویای نکات آموزندهای در این باب است و من از حضور میرآبها به طور اخص ابراز امتنان میکنم. شما میرآبها قرن ها آب را به صورت عادلانه مدیریت کردید و اتکا به تجربه شما امروز به یک نورم بینالمللی مبدل شده است. انجمنهای تاسیس آب چیزی است که ما قرنها و هزاران سال پیش داشتم، از این جهت جناب وزیر صاحب و همکاراران، باید دانش انجنیری جدید با دانش فرهنگی عظیم ما یکجا شوند.
قدرمنو حضارو، عزتمنو هیوادوالو، لکه څنګه چې اشاره وشوه، اوبه د افغانستان عظیمه شتمني او د الله تعالی لویه پیرزوینه ده خو له هر طبیعي نعمته که سمه استفاده ونه شي، مشکلات پیدا کېږي. د شلمې پېړۍ په سر کې د افغانستان نفوس پنځه میلیونه اټکل کېده او اوس لږ تر لږه شپږ برابره زیات نفوس لرو. له بلې خوا اقلیمي تغییرات راغلي چې په نتیجه کې یې د اوبو په تنطیم باندې منفي اغیزې شوې دي. تنها محاسبه را ببینید، آبی که برای پنج میلیون وافر بود، برای سی میلیون ضرورت به تصمیم دارد. چیزیکه جناب وزیر صاحب پیشتر ذکر کردند، دولت و ملت باید به صورت اساسی بالای تقسیم آب و اختصاص منابع به یک نتیجه بنیادی و پالیسی واضح برسیم. هر فابریکه سمنت را که می سازیم و ساختن اش ضروری است، ضرورت به آب وافر دارد، بناً جمع کردن اینها مهم است، آب به یک سکتور خلاصه شده نمی تواند، آب یکی از ضروریات ملی ماست و همه ادارات بینالسکتوری باید به وضاحت به نتیجه برسیم و از ابهام و تضاد جلوگیری واضح کنیم، چون منافع ملی ایجاب این را میکند که آب به صورت عادلانه بین سکتورهای مختلف با درنظرداشت پیشرفت و استفاده پایدار که هدف ششم است، استفاده شود. د اقلیمي تغییراتو په نتیجه کې سیلابونه او وچکالۍ دواړه زیات شوي دي. دغه راز د ناامنیو او جګړو په نتیجه کې د اوبو د وېش هغه زوړ فرهنګ چې ملي او اسلامي بنیادونهیې لرل او عدالت پکې اصل و، هم صدمه لیدلې ده. امروز یکی از موضوعات عمده که امید است میرآب صاحبها همرای تان بحث کنند، عدم عدالت در توزیع آب است. نظام عنعنوی ما که نهایت عادلانه بود، بدبختانه با خطرات عمده مواجه است و امید است این کنفرانس به یک بحث اساسی سر احیای تقسیم آب به صورت عادلانه به اساس شریعت که ادعا کرده میتوانیم اساس توزیع آب را در تمام دنیا تشکیل داده، ترتیب کنیم. زموږ په ملي او اسلامي فرهنګ کې د سرآب او پایان آب تر منځ د اوبو عادلانه ویش ته ډیره توجه کېدله مګر متاسفانه اوس داسې مثالونه ډیر وینو چې د سر آب کښتونه به د بې حده اوبو په وجه تاوان کوي او د پایان آب کښتونه به د کم آبي په وجه وچېږي. دغه وضعیت له مونږ څخه د اوبو علمي او قوي مدیریت غواړي. رامین صاحب شته درته په تفصیل سره ویلی شي چې په بغلان کې څنګه وضعیت ده چې پاس شولې کري او ښکته پایان اب کې غنم نشي کرلی او دا عادلانه تقسیم غواړي.
مدیریت کلان آبهای کشور و استفاده درست از آنها با نگاه درازمدت نیازمند بازنگری در میتود و شیوه تحلیل است، و این تنها با تمرکز بر حجم فیزیکی آب در این یا آن سرچشمه حاصل نمیشود، بلکه نیازمند تمرکز بر هر حوزه دریایی به مثابه یک سیستم طبیعی است، و اینکه همه اینها شبکهای بهم پیوستهای از منابع طبیعی است که بخشی از اکو سیستم کلانتر این منطقه است، و هرگاه در این زمینه ناشیانه و بدون در نظر گرفتن ضوابط علمی برخورد شود میتواند کلیت این سیستم را آسیب برساند و موجبات فاجعههای محیط زیستی غیر قابل جبران را فراهم آورد. از این جهت است که امسال در بودجه مدیریت حوزههای آبی تقویت شده و ضرورت واضح است که ما هر حوزه دریایی خود را بحیث یک سیستم مدیریت کنیم. از بین رفتن سفرههای آبی زیر زمین و کاهش آبهای زیرزمینی دایمی، به نابودی جنگلها و گیاهان میانجامد، و محیط سبز را نابود میکند و نتیجهای که به دنبال میآورد یا خشکسالی است و یا بارانهایی که تنها موجب به راه افتادن سیلابهای ویرانگر میشود. همکاران محترم در شورای آب و زمین، حفر چاههای عمیق بدون در نظرداشت آبهای زیر زمینی یک خطر ملی است. ما باید به صورت اساسی آبهای زیرزمینی خود را بحیث یک سرمایه دوامدار درک کنیم و مخصوصاً از نظام توزیع کانالها، قناتهای خود به صورت اساسی درس بیاموزیم، حداقل دو تا سه کیلومتر یا حدود کوچکتر و بزرگتر بین قناتها فاصله ایجاد شود و این نظام موجب این بود که آب به صورت پایدار استفاده شود. جناب وزیر صاحب و همکاران ضرورت این است که تجربه استفاده گذشته را ما هم همرای دنیا شریک کنیم و قناتها یا کاریزهای ما یکی از بهترین راههای استفاده پایدار بود که بدبختانه امروز به خطر افتاده است. تنها کاریزهای چهارآسیاب و چهاردهی و یا زابل را ببینیم، ضرورت بسیار واضح است که ما سرمایه بزرگی را که از نگاه هم مدیریت فرهنگی و هم احکام شرعی داشتیم، دوباره زنده کنیم و اهدافی جدید را بر اساس درسهای عظیم قرآن شریف و اصول شرعی دوباره ترتیب کنیم. به این دلیل است که باید هر حوزه دریایی به مثابه یک واحد تحلیل جداگانه مورد مطالعه قرار بگیرد، و همزمان برای استفاده از آنها لوایح و پالیسیهای مناسبی تدوین گردد تا هم بر وضع معیشت مردم تاثیر مثبت داشته باشد و هم به حفظ محیط زیست و منابع طبیعی کمک کند. واقعیت این است که ساختارهای کنونی ما جوابگوی نیازها و شرایط ما نیستند و مشکلاتی را که وجود دارد برطرف نمیکنند، زیرا متناسب با شرایط گذشته و متناسب با میزان جمعیت کشور در اوایل قرن بیستم طراحی شده بودند، در حالی که در آن زمان قبلاً هم گفتم، نفوس پنج میلیون بود و حالا شش برابر بیشتر شده، و به همان پیمانه بر نیازها افزوده شده و متاسفانه منابع طبیعی کشور ما در سالهای جنگ آسیب جدی دیده و اکنون تغییرات اقلیمی یکی از نتایجی است که از آن ناشی شده است.
لازم است همه اطمینان داشته باشند که انکشاف آبهای افغانستان به نفع مردم ما و منطقه است، چون اصول رهنمودی ما را منافع مردم، نجات مردم از فقر و قوانین بینالمللی مرتبط با آب تشکیل میدهد. از این رو، توقع ما از همسایگان ما این است که از ایجاد بندها و شبکههای استفاده از منابع آبی نگران نباشند، و بلکه از آنها پشتیبانی کنند، زیرا استفاده درست از آب تنها در صورتی امکان پذیر میشود که آبها پیشبینی پذیر شوند. آب تا در بندها و شبکهها وجود نداشته باشد، تقسیم شده نمیتواند، آب سیلاب را مدیریت کرده نمیتوانیم، تنها آبی که مهار شده، مدیریت شده میتواند. با استفاده از شیوههای علمی میتوان هم آب های زیرزمینی دایم را از خطر کاهش نجات داد و هم سیلابها را مهار کرد و از آب آنها به ذخایر طبیعی کمک رسانید و هم به نیازهای دیگر پاسخ گفت. اگر شیوههای علمی به کار گرفته شود میتوان از آب اندک استفادۀ بسیار کرد. ما در دوسال و نیم گذشته تهدابهایی را برای بهبود وضعیت گذاشته ایم، اما معلوم است که اگر بخواهیم با چشم اندازی بسیار کلان به موضوع نگاه کنیم تا نیاز نسلهای آینده را نیز در نظر بگیریم، و بخواهیم که منطقه ما از این نظر شاهد نوعی ثبات باشد، باید علاوه بر وضع قوانین و لوایح، و طراحی برنامهها و پالیسیها، همچنان زمینههای همکاری منطقهای را در این راستا فراهم کرد، تا بر مشکلاتی که کمبود آب سبب آن میشود امکان یافتن راه حل دوامدار را حاصل کرد.
اوبه د حیات منبع، د زراعت او روزي وسیله او د پاکي او نظافت ذریعه ده. دا به لویه بېانصافي وي چې موږ د الله تعالی له دغه ستر نعمت سره بېاحتیاطي وکړو، بې ځایهیې مصرف کړو او یا یې پاکي ته پام ونه ساتو. هغه څوک چې د اوبو له استفادې وروسته هم د اوبو شیردان خلاص پرېږدي، هغه څوک چې پاکو اوبو ته چټلي ور اچوي او یا هغه څوک چې د بل چا د پټي د اوبو حق خوري، دوی په انصاف نه چلېږي او ټولنې او ځان سره ظلم کوي. رسنیو، علماي کرامو، ملا صاحبانو، معارف وزارت، لیکوالو، د ټولنې مصلحانو او صاحب نظرانو ته پکار ده چې له اوبو څخه د سمې او عادلانه استفادې د فرهنګ په تقویې کې برخه واخلي. دا یوازې د انرژۍ او اوبو وزارت کار نه دی، دا یوازې د دولت دنده نه ده. دا د ټول ولس او ټولو اقشارو کار دی او ټول باید لاس سره ورکړي.
باید کاری کرد که ارزش آب از نو تعریف شود، و نه تنها از اسراف و مصرف بیجای آن جلوگیری صورت بگیرد، بلکه فرهنگ استفادۀ نیکوتر از آن چنان تعمیم بیابد که در زندگی روزانۀ فرد فرد ما متبارز باشد. فرهنگ و قانون در کنار هم میتوانند مسیر جدیدی را در این زمینه در جامعۀ ما ترسیم کنند.
به امید موفقیت کنفرانس و نظریات بسیار سازنده تان تا در شورای عالی آب و زمین و در کابینه مورد بررسی قرار بگیرد.
